هیدروسفالی | علائم ، علل ، درمان و عوارض

هیدروسفالی به تجمع غیرطبیعی مایع درون مغز گفته می‌ شود. هیدروسفالی در گذشته با عنوان آب آوردن مغز شناخته می‌ شد. این آب در واقع مایع مغزی نخاعی (CSF) است. مایعی شفاف و بی رنگ که اطراف مغز و نخاع شما را در بر می‌ گیرد. در حالت طبیعی ، CSF در فضاهایی در مغز به نام بطن‌ ها جریان دارد. این مایع به عنوان سامانه‌ ای برای انتقال مواد مغذی و دفع مواد زائد از مغز عمل می‌ کند. CSF مغز و نخاع را شست‌ و شو داده و از آنها در برابر آسیب محافظت و حمایت می‌ کند. سپس این مایع دوباره جذب جریان خون می‌ شود. بدن شما معمولاً روزانه به همان اندازه‌ ای که CSF تولید می‌ کند ، آن را جذب می‌ کند. اما وقتی مسیر طبیعی جریان یا جذب CSF مسدود شود ، تجمع آن رخ می‌ دهد. با انباشته شدن CSF، بطن‌ های مغز بزرگ می‌ شوند و فشار داخل جمجمه افزایش می‌ یابد. این فشار زیاد می‌ تواند عملکرد مغز را مختل کند.

انواع هیدروسفالی

چهار نوع اصلی هیدروسفالی عبارتند از:

• هیدروسفالی ارتباطی (Communicating Hydrocephalus)

در این نوع ، جریان CSF پس از خروج از بطن‌ ها مسدود می‌ شود. این انسداد ممکن است به دلیل ضخیم شدن غشاهایی به نام آراکنوئید در قاعده مغز باشد. از آنجا که CSF هنوز می‌ تواند بین بطن‌ ها جریان یابد ، این نوع را ارتباطی می‌ نامند.

• هیدروسفالی غیرارتباطی یا انسدادی (Non-communicating or Obstructive Hydrocephalus)

در این نوع ، مسیرهای باریک بین بطن‌ های مغز مسدود می‌ شود و CSF نمی‌ تواند جریان یابد.

• هیدروسفالی با فشار طبیعی (Normal Pressure Hydrocephalus – NPH)

در این نوع ، تجمع CSF باعث بزرگ شدن بطن‌ ها می‌ شود ، اما افزایش قابل توجهی در فشار داخل مغز دیده نمی‌ شود. این حالت معمولاً به آهستگی ایجاد شده و در سالمندان شایع‌ تر است.

• هیدروسفالی اگزو واکوو (Hydrocephalus ex-vacuo)

این نوع معمولاً در نتیجه آسیب مغزی ناشی از ضربه یا سکته مغزی رخ می‌ دهد. بافت مغز اطراف بطن‌ ها تحلیل می‌ رود و CSF برای پر کردن فضای اضافی تجمع می‌ یابد. فشار داخل مغز معمولاً طبیعی باقی می‌ ماند.

چه چیزی باعث هیدروسفالی می‌ شود؟

هیدروسفالی ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشد. ععل در انواع مادرزادی و اکتسابی شامل موارد زیر است:

در نوع مادرزادی (از بدو تولد)

• اسپینا بیفیدا و سایر ناهنجاری‌ های لوله عصبی
• تنگی مجرای بین بطن سوم و چهارم (تنگی آکودوکت)
• خونریزی داخل بطن‌ ها در نوزادان نارس
• عفونت‌ های دوران بارداری مثل سرخجه

در نوع اکتسابی (پس از تولد)

• آسیب مغزی یا ضربه به سر
• سکته مغزی
• تومورهای مغز یا نخاع
• مننژیت یا سایر عفونت‌ های مغز و نخاع

در برخی موارد ، علت هیدروسفالی با فشار طبیعی مشخص نیست.

علائم هیدروسفالی چیست؟

علائم با توجه به سن فرد و شدت بیماری متفاوت است.

• علائم هیدروسفالی در نوزادان

بزرگی غیر عادی سر

برآمدگی فونتانل (نقطه نرم روی سر)

نگاه متمایل به پایین (چشم‌ های غروب‌ کرده)

استفراغ

خواب‌ آلودگی بیش از حد

• علائم هیدروسفالی در کودکان بزرگ‌ تر

سردرد

تهوع و استفراغ

مشکلات بینایی

تأخیر در رشد یا یادگیری

• علائم هیدروسفالی در بزرگسالان

سردرد

حالت تهوع و استفراغ

مشکلات بینایی

خستگی و ضعف

اختلال در تعادل

کاهش حافظه کوتاه‌ مدت

• علائم هیدروسفالی در سالمندان

مشکلات راه رفتن (اختلال در گام‌ برداری)

زوال عقل خفیف

فراموشی

بی‌ اختیاری ادرار

تشخیص هیدروسفالی چگونه انجام می‌ شود؟

• ارزیابی عصبی و تصویربرداری مغزی برای تشخیص

سونوگرافی مغز (در نوزادان)

سی‌ تی اسکن (CT)

تصویربرداری ام‌ آر‌ آی (MRI)

• در بزرگسالان اغلب آزمایش‌ های زیر نیز انجام می شوند

کشیدن مایع نخاع (لومبار پونکچر)

مانیتورینگ فشار درون جمجمه‌ ای (ICP)

معاینه فوندوس چشم برای مشاهده عصب بینایی

آیا هیدروسفالی به خودی خود درمان می‌ شود؟

خیر. در صورت عدم درمان ، هیدروسفالی می‌ تواند خطرناک یا حتی کشنده باشد. تشخیص زود هنگام و درمان مناسب شانس بهبودی را افزایش می‌ دهد.

آیا هیدروسفالی قابل درمان است؟

بله. اگرچه درمان قطعی یا راهی برای پیشگیری وجود ندارد ، اما با جراحی می‌ توان آن را کنترل کرد.

روش‌ های درمان هیدروسفالی چیست؟

تنها راه درمان ، جراحی مغز است. جراحی هیدروسفالی شامل گزینه های زیر می باشد:

• جراحی با شنت (Shunt)

متداول‌ ترین روش درمان ، قرار دادن یک لوله انعطاف‌ پذیر در مغز برای تخلیه CSF اضافی به بخش دیگری از بدن (مانند شکم) است.

• درمان با ونتریکولوستومی بطن سوم (ETV)

در این روش ، سوراخی کوچک در کف بطن سوم مغز ایجاد می‌ شود تا مسیر جدیدی برای جریان CSF باز شود. این روش معمولاً در کودکان بالای ۲ سال انجام می‌ شود.

عوارض درمان هیدروسفالی چیست؟

برخی بیماران تا سال‌ ها بدون مشکل زندگی می‌ کنند. شنت ممکن است مسدود شود ، خراب شود یا عفونت کند. در این صورت ، جراحی مجدد لازم است. سوراخ ETV گاهی بسته می شود و علائم برمی گردند.

در چه مواقعی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر علائم زیر ظاهر شوند ، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد:

• سردرد
• مشکلات بینایی
• حالت تهوع یا استفراغ
• خواب‌ آلودگی شدید
• درد گردن یا شانه
• تب خفیف
• تشنج
• قرمزی یا حساسیت در ناحیه شنت