مغز ، فرمانده پیچیده و حیاتی بدن ، وظیفه هماهنگی و کنترل تمامی عملکردهای جسمی و ذهنی ما را بر عهده دارد . هر گونه اختلال در عملکرد این عضو حساس می تواند پیامدهای گسترده و گاهاً جبران ناپذیری برای فرد به همراه داشته باشد . در این میان ، تومور مغزی به عنوان یکی از جدی ترین و پیچیده ترین عارضه هایی که می توانند مغز را تحت تاثیر قرار دهند ، همواره مورد توجه جامعه علمی و پزشکی بوده اند.
تومور مغزی چیست؟
تومور مغزی ، به معنای رشد غیر طبیعی و کنترل نشده سلول ها در بافت مغز است . این توده های سلولی می توانند خوش خیم (غیر سرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند و از خود سلول های مغزی یا از سلول های دیگر بخش های بدن که به مغز متاستاز داده اند ، منشاء بگیرند . با توجه به نقش حیاتی مغز ، حتی تومورهای خوش خیم نیز می توانند با ایجاد فشار بر بافت های مجاور ، عوارض جدی ایجاد کنند .
علت تشکیل تومورهای مغزی
همانطور که پیش تر اشاره شد تومورهای مغزی ، در نتیجه رشد غیر طبیعی و کنترل نشده سلول ها در داخل جمجمه تشکیل می شوند . اما پرسشی که ذهن بسیاری را به خود مشغول می کند ، این است که علت این رشد غیر طبیعی چیست و چرا آغاز می شود؟ پاسخ به این سوال ، تا حدودی پیچیده است و در بسیاری از موارد ، علت دقیق و واحدی برای تشکیل تومور مغزی قابل شناسایی نیست . با این حال ، تحقیقات گسترده ای در این زمینه صورت گرفته است که در نتیجه تحقیقات انجام شده برخی از عوامل موثر را شناسایی شده اند .
به طور کلی ، تومورها هنگامی تشکیل می شوند که جهش هایی در DNA سلول ها رخ می دهد . DNA ، حاوی دستورالعمل هایی است که به سلول ها می گویند چگونه رشد کرده و تقسیم شوند و حتی چه زمانی بمیرند. این جهش ها می توانند باعث اختلال در عملکرد DNA شوند و در نتیجه آن سلول ها به طور غیر طبیعی رشد کرده و تقسیم شوند و توده ای را تشکیل دهند که به آن تومور می گوییم .
عوامل ژنتیکی یکی از مهم ترین زمینه هایی هستند که در خصوص علت یابی تومورهای مغزی مورد بررسی قرار می گیرند . برخی سندرم های ژنتیکی ارثی ، مانند نوروفیبروماتوز نوع ۱ و ۲ ، سندرم لینچ و سندرم فون هیپل لیندو ، می توانند خطر ابتلا به تومورهای مغزی را به طور قابل توجهی افزایش دهند . این سندرم ها ، به دلیل وجود جهش های خاص در ژن هایی ایجاد می شوند که در کنترل رشد سلولی نقش دارند .
علاوه بر عوامل ژنتیکی ، عوامل محیطی و سبک زندگی نیز در برخی موارد مورد بحث قرار گرفته اند ، هر چند نقش آن ها در مقایسه با عوامل ژنتیکی کمتر اثبات شده است . در گذشته ، قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزان ، مانند پرتو درمانی برای درمان سایر سرطان ها ، به عنوان یک عامل خطر شناخته شده است . اما ارتباط بین تومورهای مغزی و سایر عوامل محیطی ، نظیر استفاده از تلفن همراه ، همچنان در حال بررسی است و تا کنون شواهد قطعی و روشنی برای اثبات این ارتباط ارائه نشده است .
لازم به ذکر است که در بسیاری از موارد ، افراد بدون هیچ گونه سابقه خانوادگی یا قرار گرفتن در معرض عوامل خطر شناخته شده ، به تومور مغزی مبتلا می شوند . این امر نشان دهنده پیچیدگی این بیماری و نقش احتمالی عوامل ناشناخته یا ترکیبی از عوامل مختلف در بروز آن است .
انواع تومورهای مغزی
تومورهای مغزی را می توان بر اساس معیارهای مختلفی دسته بندی کرد . این تقسیم بندی به پزشکان کمک می کند تا با دقت بیشتری ، پیش آگهی بیماری را تخمین زده و بهترین رویکرد درمانی را برای هر بیمار به کار گیرند .
تومورهای اولیه و ثانویه مغزی
یکی از مهم ترین و ابتدایی ترین دسته بندی ها ، بر اساس منشا تومور است :
تومورهای اولیه مغزی : این تومورها از خود بافت مغز یا بافت های اطراف آن مانند پرده های مغزی (مننژ) ، اعصاب مغزی ، غده هیپوفیز و غده پینه آل نشات می گیرند . به عبارت دیگر ، سلول های سرطانی از ابتدا در مغز شروع به رشد می کنند . انواع مختلفی از تومورهای اولیه وجود دارند که از جمله شایع ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- گلیوماها (Gliomas) : این دسته از تومورها از سلول های گلیال (سلول های پشتیبان مغز) منشا می گیرند و شامل انواع مختلفی مانند آستروسیتوما ، الیگودندروگلیوما و اپاندیموما می شوند . گلیوبلاستوما ، که یک نوع گلیوما است ، از بدخیم ترین و تهاجمی ترین تومورهای مغزی اولیه در بزرگسالان به شمار می رود .
- مننژیوم ها (Meningiomas) : این تومورها از پرده های پوشاننده مغز و نخاع (مننژ) رشد می کنند و اغلب خوش خیم هستند ، اما می توانند به دلیل فشار بر بافت مغز ، علائم ایجاد کنند .
- شوانوماها (Schwannomas) : این تومورها از سلول های شوان که پوشش اعصاب را تشکیل می دهند ، ایجاد می شوند . نوروم آکوستیک (شوانوم وستیبولار) که بر عصب تعادل و شنوایی تاثیر می گذارد ، نمونه ای از این نوع تومور است و معمولا خوش خیم می باشد .
- آدنوم های هیپوفیز (Pituitary Adenomas) : این تومورها در غده هیپوفیز ، واقع در قاعده مغز ، ایجاد می شوند . بیشتر آن ها خوش خیم هستند اما می توانند با تولید بیش از حد هورمون ها یا ایجاد فشار ، مشکلاتی را به وجود آورند .
- مدولوبلاستوما (Medulloblastoma) : این تومور مغزی بیشتر در کودکان شایع است و معمولا در مخچه (قسمت پشت مغز) رشد می کند و بدخیم است .
تومورهای ثانویه مغزی (متاستاتیک) : این تومورها نتیجه گسترش سرطان از بخش دیگری از بدن به مغز هستند . به عبارت دیگر ، سلول های سرطانی از یک تومور اولیه در اندامی دیگر (مانند ریه ، سینه ، روده بزرگ ، کلیه یا پوست) جدا شده ، از طریق جریان خون به مغز می رسند و در آنجا شروع به رشد می کنند . تومورهای متاستاتیک در بزرگسالان ، شیوع بیشتری نسبت به تومورهای اولیه مغز دارند .
درجه بندی تومورها بر اساس سازمان بهداشت جهانی (WHO) :
- سازمان بهداشت جهانی (WHO) ، تومورهای مغزی را بر اساس ویژگی های سلولی و رفتار بیولوژیکی آن ها ، به چهار گرید (درجه) تقسیم می کند . این درجه بندی نشان دهنده میزان تهاجمی بودن و سرعت رشد تومور است :
گرید 1 (خوش خیم) : این تومورها آهسته رشد می کنند ، مرزهای مشخصی دارند و معمولا می توان آن ها را به طور کامل با جراحی برداشت . احتمال عود آن ها کم است . - گرید 2 : این تومورها نیز خوش خیم محسوب می شوند ، اما رشد آنها آهسته ولی از گرید ۱ بیشتر است و ممکن است به بافت های اطراف حمله کنند . احتمال عود آن ها بیشتر از گرید 1 است و ممکن است با گذشت زمان به گریدهای بالاتر تبدیل شوند .
- گرید 3 (بدخیم) : این تومورهای مغزی سرطانی هستند ، به سرعت رشد می کنند و تمایل به گسترش به بافت های مجاور دارند . سلول های آن ها زیر میکروسکوپ غیر طبیعی به نظر می رسند .
- گرید 4 (بدخیم ترین) : تومورها مغزی گرید 4 بسیار تهاجمی هستند ، به سرعت رشد می کنند و به طور گسترده به بافت های سالم مغز نفوذ می کنند . تشخیص آن ها دشوار و درمان آن ها پیچیده است . گلیوبلاستوما معمولا در این دسته قرار می گیرد .
با توجه به تنوع بالای تومورهای مغزی ، تشخیص دقیق نوع و گرید تومور توسط بهترین متخصص و جراح مغز و اعصاب برای طراحی یک برنامه درمانی موثر و ارائه بهترین پیش آگهی ممکن به بیمار ، از اهمیت بالایی برخوردار است .
