آدنوم هیپوفیز یکی از شایع ترین تومورهای خوش خیم مغزی است که در ناحیه غده هیپوفیز رشد می کند و می تواند تأثیرات گسترده ای بر سلامت عمومی فرد بگذارد. این تومور اگرچه اغلب غیر سرطانی است ، اما به دلیل نقشی که غده هیپوفیز در تنظیم عملکردهای حیاتی بدن دارد ، در صورت پیشرفت ممکن است علائم بالینی قابل توجهی ایجاد کند و نیازمند تشخیص و درمان به موقع باشد. آدنوم ها بر اساس نوع ترشح هورمونی و میزان رشد به اشکال مختلفی تقسیم می شوند که هر یک ویژگی های خاص خود را دارند. درک صحیح از نشانه ها، علل ایجاد و روش های درمان آدنوم هیپوفیز به بیماران کمک می کند تا با آگاهی بیشتر نسبت به پیگیری وضعیت سلامت خود اقدام کنند.
آدنوم هیپوفیز یک رشد خوش خیم (غیرسرطانی) در غده هیپوفیز است. برخلاف سرطان ، این توده به سایر بخش های بدن گسترش نمی یابد. اما وقتی آدنوم های هیپوفیز رشد می کنند ، می توانند به ساختارهای اطراف فشار وارد کرده و علائمی ایجاد کنند. غده هیپوفیز یک غده کوچک به اندازه یک نخود است که به هیپوتالاموس (پا یه مغز) متصل است و درست پشت بینی قرار دارد. این غده دو بخش دارد: لوب قدامی (جلویی) و لوب خلفی (پشتی). هر لوب هورمون های متفاوتی ترشح می کند. هورمون ها مواد شیمیایی هستند که عملکردهای مختلف بدن را هماهنگ می کنند و با انتقال پیام ها از طریق جریان خون به اندام ها ، عضلات و بافت های دیگر ، وظایف خود را انجام می دهند.
آیا آدنوم هیپوفیز یک تومور مغزی است؟
با اینکه غده هیپوفیز یک ساختار درون ریز است و از نظر فنی بخشی از مغز محسوب نمی شود (بلکه به مغز متصل است) ، اما متخصصان سلامت آدنوم هیپوفیز را نوعی تومور مغزی در نظر می گیرند. این تومورها حدود ۱۰٪ از تومورهای اولیه مغز را تشکیل می دهند.
انواع آدنوم هیپوفیز
آدنوم غده هیپوفیز بر اساس نوع هورمونی که تولید می کند یا نمی کند ، به چند دسته اصلی تقسیم می شود.
آدنوم های ترشح کننده
دسته اول ، آدنوم های ترشح کننده هورمون هستند که خود به زیرگروه های مختلفی تقسیم می شوند. مهم ترین این زیرگروه ها عبارتند از:
- آدنوم پرولاکتینوما : این نوع از آدنوم هیپوفیز شایع ترین نوع است و باعث تولید بیش از حد هورمون پرولاکتین می شود. افزایش پرولاکتین در خون می تواند باعث اختلالات قاعدگی در زنان و کاهش میل جنسی در مردان شود. گاهی این تومورها با رشد آرام و بدون علامت باقی می مانند ولی در مواردی ممکن است به دلیل فشار بر ساختارهای اطراف ، سردرد یا مشکلات بینایی ایجاد کنند.
- آدنوم رشد دهنده (سوماتوتروپینوم) : این نوع از آدنوم هیپوفیز باعث افزایش تولید هورمون رشد می شود. نتیجه این افزایش هورمون ، بیماری آکرومگالی در بزرگسالان و غول پیکری ژیگانتیسم در کودکان است. این حالت ها با بزرگ شدن غیرطبیعی استخوان ها و بافت ها مشخص می شوند و نیاز به درمان فوری دارند.
- آدنوم کورتیزوتروپینوم : این نوع از آدنوم هیپوفیز باعث افزایش تولید هورمون ACTH می شود که به نوبه خود باعث تحریک غدد فوق کلیوی و افزایش تولید کورتیزول می گردد. نتیجه نهایی بیماری کوشینگ است که با علائمی مانند چاقی مرکزی ، فشار خون بالا و ضعف عضلانی شناخته می شود
- آدنوم تیروتروپینوم : این نوع بسیار نادر است و باعث تولید بیش از حد هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) می شود. در نتیجه ، فعالیت تیروئید افزایش یافته و علائمی مثل تپش قلب ، اضطراب و کاهش وزن ظاهر می شود.
آدنوم های غیرترشح کننده
دسته دوم آدنوم هیپوفیز ، آدنوم های غیرترشح کننده یا غیرفعال هستند. این تومورها هورمون تولید نمی کنند اما به دلیل رشد فشاری روی ساختارهای مغزی ، می توانند مشکلاتی مانند سردرد و اختلالات بینایی ایجاد کنند. یکی از چالش های مهم در تشخیص این نوع آدنوم هیپوفیز ، عدم وجود علائم هورمونی است که اغلب تشخیص را به تأخیر می اندازد.
در نهایت ، جراح و متخصص مغز و اعصاب می تواند با تشخیص صحیح نوع آدنوم هیپوفیز برای انتخاب روش درمانی مناسب تصمیم درستی بگیرد. روش های درمانی شامل جراحی ، رادیوتراپی و درمان دارویی است که هر کدام بسته به نوع تومور و وضعیت بیمار می تواند متفاوت باشد.
چه افرادی به آدنوم هیپوفیز مبتلا می شوند؟
آدنوم‌های هیپوفیز ممکن است در هر سنی رخ دهند اما در افراد ۳۰ تا ۴۰ ساله شایع تر هستند. زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به آدنوم هیپوفیز قرار دارند.
آدنوم های هیپوفیز چقدر شایع هستند؟
آدنوم های هیپوفیز بین ۱۰٪ تا ۱۵٪ از کل تومورهایی را تشکیل می دهند که در داخل جمجمه ایجاد می شوند. حدود ۷۷ نفر از هر ۱۰۰٬۰۰۰ نفر به آن مبتلا هستند اما پژوهشگران بر این باورند که آدنوم ها در واقع ممکن است در طول زندگی تا ۲۰٪ از افراد رخ دهند. بسیاری از افرادی که به آن مبتلا هستند ، هیچ گونه علائمی ندارند ، به همین دلیل اغلب هرگز تشخیص داده نمی شوند.
علائم آدنوم هیپوفیز چیست؟
علائم آدنوم های هیپوفیز می توانند بسیار متنوع باشند و به عوامل مختلفی از جمله موارد زیر بستگی دارند:
- اینکه آیا اندازه آن به قدری بزرگ است که به غده هیپوفیز یا ساختارهای اطراف آسیب برساند.
- اینکه آیا توده از نوع عملکردی (ترشح کننده هورمون) است یا خیر ، که در این صورت علائم بستگی به نوع هورمونی دارد که ترشح می شود.
ماکروآدنوم های هیپوفیز معمولاً با اثر فشاری ظاهر می شوند به این معنا که اندازه بزرگ آنها می تواند به بافت های اطراف فشار وارد کرده یا به آنها آسیب بزند و علائمی مانند موارد زیر را ایجاد کند:
- مشکلات بینایی
- سردردها
- کمبود هورمونی (اختلال در تولید طبیعی هورمون ها توسط غده هیپوفیز)
چه چیزی باعث ایجاد آدنوم هیپوفیز می شود؟
دانشمندان هنوز به‌طور دقیق نمی دانند که چه چیزی باعث ایجاد آدنوم های هیپوفیز می شود. اما برخی از این آدنوم ها با تغییرات تصادفی یا جهش هایی در DNA (ماده ای درون سلول که ژن های ما را تشکیل می دهد) مرتبط هستند. این تغییرات باعث می شوند سلول های غده هیپوفیز به طور کنترل نشده رشد کنند و توده ای ایجاد کنند. این تغییرات ژنتیکی گاهی از والدین به فرزندان منتقل می شوند و ارثی می باشند اما در بیشتر موارد به صورت تصادفی و بدون سابقه خانوادگی اتفاق می افتند.
آدنوم هیپوفیز چگونه تشخیص داده می شود؟
فرآیند تشخیص آدنوم های هیپوفیز بستگی به نوع و علائمی دارد که ایجاد میکند. اگر آدنوم هیپوفیز ترشح کننده هورمون داشته باشید ، ارائه دهنده خدمات درمانی معمولاً ابتدا بر اساس علائم ، بیماری را که ناشی از افزایش هورمون هاست تشخیص می دهد و سپس به آدنوم هیپوفیز می رسد. این به این دلیل است که بسیاری از بیماری هایی که ناشی از افزایش سطح هورمون ها هستند ، می توانند دلایل مختلفی داشته باشند. همین موضوع درباره بیماری هایی که ناشی از کمبود هورمون های هیپوفیز هستند (هیپوپیتویتاریسم) نیز صدق می کند. گاهی اوقات ، پزشکان به طور تصادفی در طی انجام تصویربرداری از مغز به دلیل یک بیماری دیگر ، آدنوم هیپوفیز را کشف می کنند. در این موارد ، آدنوم معمولاً کوچک و غیرعملکردی است.
چه آزمایش هایی برای تشخیص آدنوم هیپوفیز انجام می شود؟
اگر جراح و متخصص مغز و اعصاب به وجود آدنوم هیپوفیز مشکوک باشد ، ابتدا یک بررسی کامل از علائم و سابقه پزشکی شما انجام می دهد و معاینه فیزیکی خواهد کرد. او ممکن است یک یا چند مورد از آزمایش های زیر را تجویز کند:
- آزمایش خون: بسته به علائم ، پزشک آزمایش خون را برای بررسی سطح برخی هورمون ها درخواست می کند.
- آزمایش های تصویربرداری: MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی) یا CT اسکن (توموگرافی کامپیوتری) از سر می توانند تصاویر دقیقی از ساختارهای داخل سر را ارائه دهند. این تست ها می توانند به تأیید وجود آدنوم هیپوفیز کمک کنند.
- معاینه چشم: اگر دچار مشکلات بینایی باشید ، پزشک تست میدان بینایی را انجام می دهد تا عملکرد بینایی را ارزیابی کند. انواع بزرگ آن می توانند به اعصابی که چشم ها را به مغز متصل می کنند فشار وارد کرده و مشکلات بینایی ایجاد نمایند.
آدنوم هیپوفیز چگونه درمان می‌شود؟
پزشکان معمولاً آدنوم های هیپوفیز را با جراحی ، دارو ، پرتو درمانی یا ترکیبی از این روش ها درمان می کنند. از آنجا که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارد ، شما و تیم درمانی تان یک برنامه درمانی متناسب با شرایط خاص شما تهیه خواهید کرد.
-
جراحی برای برداشتن آدنوم هیپوفیز
اگر آدنوم هیپوفیز باعث ایجاد عدم تعادل هورمونی شده باشد ، پزشک احتمالاً جراحی برای برداشتن کامل یا بخشی از آدنوم را توصیه خواهد کرد. بسته به اندازه آدنوم و شدت علائم ، ممکن است به بیش از یک جراحی نیاز داشته باشید. جراح معمولاً از روشی به نام جراحی ترانس‌اسفنوئیدال استفاده می کند که از طریق بینی و سینوس اسفنوئید (فضای تو خالی در جمجمه که پشت حفره بینی و زیر مغز قرار دارد) انجام می شود. این روش در ۹۵٪ از موارد تومورهای هیپوفیز استفاده می شود. اگر آدنوم بسیار بزرگ باشد و نتوان از طریق بینی آن را برداشت ، جراح از جراحی ترانس کرانیال (باز کردن جمجمه) برای دسترسی به غده هیپوفیز و آدنوم استفاده میکند. این روش نادرتر است.
-
دارو درمانی برای آدنوم هیپوفیز
برخی از انواع آدنوم های هیپوفیز را می توان با دارو درمان کرد. در حدود ۸۰٪ از موارد ، این داروها باعث کوچک شدن پرولاکتینوما می شوند و سطح هورمون پرولاکتین به حالت طبیعی باز میگردد. اگر دارو مؤثر نباشد ، پزشک احتمالاً جراحی را توصیه می کند.
-
پرتو درمانی برای آدنوم غده هیپوفیز
پرتو درمانی از پرتوهای پرانرژی ایکس برای کوچک کردن آدنوم یا تومور استفاده می کند. پزشکان از نوع خاصی از پرتو درمانی به نام رادیوجراحی استریوتاکتیک برای درمان بهره می برند. این روش با استفاده از دوز بالایی از پرتو که از چند جهت مختلف و با دقت بالا به آدنوم تابانده می شود ، از رشد تومور جلوگیری می کند.
آیا می توان از بروز آدنوم هیپوفیز پیشگیری کرد؟
متأسفانه هیچ روش مشخصی برای پیشگیری از ابتلا به آدنوم هیپوفیز وجود ندارد. بیشتر آدنوم های هیپوفیز به صورت تصادفی به وجود می آیند اما برخی از آنها با بیماری های ژنتیکی نادر نیز مرتبط هستند. اگر یکی از بستگان درجه یک شما (مانند خواهر ، برادر یا والدین) به یکی از این بیماری های ژنتیکی مبتلا باشد ، بهتر است آزمایش ژنتیک انجام دهید تا مشخص شود آیا شما هم به آن مبتلا هستید یا خیر. این کار می تواند در شناسایی و تشخیص زودهنگام مؤثر باشد. پزشک انجام آزمایش های منظم خون برای بررسی سطح هورمون های هیپوفیز را توصیه می کند تا احتمال کشف زود هنگام و درمان آدنوم پیش از بروز علائم افزایش یابد.
