ضربه مغزی یا آسیب تروماتیک مغز (TBI) یک مشکل پزشکی جدی است که بر عملکرد مغز تأثیر می گذارد. این آسیب می تواند در اثر یک ضربه یا تکان شدید به سر یا وارد شدن جسمی به داخل جمجمه ایجاد شود. ضربه های مغزی یکی از دلایل اصلی مرگ و ناتوانی هستند. این نوع آسیب ها می توانند مشکلات پزشکی کوتاه مدت و بلندمدت ایجاد کنند که بر تمام جنبه های زندگی فرد تأثیر می گذارند. برای این آسیب ، درمان هایی وجود دارد، اما مهم تر از آن ، راه هایی برای پیشگیری از وقوع آنها نیز وجود دارد.
انواع آسیب های تروماتیک مغز
آسیب های تروماتیک مغز به دو دسته نفوذی (penetrating) یا غیرنفوذی یا ضربه‌ای (non-penetrating یا blunt) تقسیم می شوند.
-
ضربه مغزی نفوذی (Penetrating TBI):
در این نوع آسیب ، جسمی نوک تیز یا پرسرعت وارد جمجمه می شود ، به بافت مغز نفوذ می‌کند و بخش هایی از مغز را آسیب می زند.
-
ضربه مغزی غیرنفوذی یا بسته (Blunt TBI یا Closed Head TBI):
در این نوع آسیب ، چیزی به طور محکم به سر برخورد می کند ، بدون اینکه جمجمه را بشکند ، ولی باعث می شود که مغز در داخل جمجمه به جلو و عقب حرکت کرده یا بچرخد.
پزشکان آسیب های تروماتیک مغز را بر اساس شدت آنها نیز دسته بندی می کنند:
- خفیف
- متوسط
- شدید
علائم ضربه مغزی (TBI)
اگر دچار ضربه مغزی شوید ، یعنی سرتان آن قدر محکم ضربه خورده که مغز درون جمجمه تکان خورده یا پیچیده است. این اتفاق می تواند باعث آسیب به بافت مغز و رگ های خونی در مغز شود. آسیب تروماتیک مغز همچنین تغییرات شیمیایی در مغز ایجاد می‌کند که باعث می شود سلول های مغزی عملکرد طبیعی خود را نداشته باشند.
علائم ضربه مغزی بسته به اینکه آسیب خفیف ، متوسط یا شدید باشد ، متفاوت است. اما در کل ، همه انواع این آسیب می توانند علائمی مانند مشکلات جسمی ، اختلال در فکر کردن یا حافظه و مشکلات عاطفی یا اجتماعی ایجاد کنند. علائم در کودکان و بزرگسالان مشابه هستند. علائم در نوزادان ممکن است شامل مشکلات در شیر خوردن باشد. همچنین ممکن است نوزاد مرتباً گریه کند به این معنی که هیچ کاری نمی تواند باعث آرام شدن او شود.
-
علائم ضربه مغزی خفیف (Mild TBI)
علائم ضربه مغزی خفیف متغیر است. این علائم ممکن است بلافاصله ، چند روز یا حتی یک هفته پس از آسیب دیدگی ظاهر شوند. گاهی اوقات ممکن است متوجه ارتباط بین ضربه ای که به سرتان وارد شده و احساس ناخوشی خود نشوید. همچنین این علائم گاهی در طول دوره بهبودی مغز تغییر می کنند.
علائم جسمی شایع عبارتند از:
- حالت تهوع و استفراغ
- سرگیجه یا مشکل در حفظ تعادل
- سردرد
- حساسیت به نور
- خستگی
- مشکلات بینایی مانند تاری دید
- مشکلات تفکر و حافظه
علائم ضربه مغزی متوسط نیز مانند نوع خفیف آن ، ممکن است با گذشت زمان تغییر کنند.
علائم جسمی ضربه مغزی شدید عبارتند از:
- از دست دادن هوشیاری (بیهوشی)
- کما
- ضعف در دست ها و پاها
- مشکل در تعادل و هماهنگی
- مشکلات شنوایی یا بینایی
- تغییر در ادراک حسی، مانند لمس
- مشکلات تفکر و حافظه
ضربه مغزی شدید می تواند عواقب بلندمدت داشته باشد که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خونریزی در مغز
- تشنج
- آسیب دائمی به مغز و ناتوانی های ماندگار
- کاهش امید به زندگی
همچنین ، آسیب تروماتیک متوسط یا شدید می تواند خطر ابتلا به مشکلات زیر را افزایش دهد:
- بیماری آلزایمر
- اضطراب
انسفالوپاتی تروماتیک مزمن (Chronic Traumatic Encephalopathy – CTE) - افسردگی
- اختلالات حرکتی
چگونه آسیب های تروماتیک مغزی (TBI) تشخیص داده می شوند؟
اگر دچار ضربه مغزی خفیف شده باشید، پزشک معاینه بالینی انجام می دهد. درباره علائم شما و چگونگی بروز آسیب سؤال می کند و در صورت نیاز ، آزمایش های زیر را انجام می دهد:
- ارزیابی عصبی (نورولوژیک)
- تصویربرداری پزشکی مانند سی تی اسکن (CT scan) یا ام آر آی (MRI) برای بررسی وجود خونریزی یا تورم مغزی
- آزمایش خون
در صورت آسیب مغزی متوسط یا شدید ، معمولاً پزشک به سرعت اقدام به انجام آزمایش خون و سی تی اسکن می کند تا درباره درمان اورژانسی تصمیم بگیرد.
درمان آسیب مغزی تروماتیک
درمان ضربه مغزی خفیف:
در صورت ابتلا به ضربه مغزی خفیف ، پزشک موارد زیر را توصیه می کند:
- استراحت
- استفاده از مسکن های بدون نسخه که ضدالتهاب غیر‌استروئیدی (NSAID) نیستند.
- ویزیت های پیگیری منظم طی چند هفته برای بررسی علائم جدید یا بدتر شدن علائم
درمان ضربه مغزی متوسط یا شدید:
ضربه مغزی متوسط یا شدید یک وضعیت اورژانسی پزشکی محسوب می شود و گاهی برای درمان عمل جراحی مورد نیاز خواهد بود. عمل جراحی به منظور
- کاهش فشار داخل جمجمه
- خارج کردن اجسام خارجی یا بقایای وارد شده به مغز در ضربه های نافذ
- خارج کردن لخته های خونی
- ترمیم شکستگی های جمجمه
- قرار دادن دستگاه های مانیتورینگ برای اندازه‌گیری فشار داخل مغز یا سطح اکسیژن
انجام می شود.
همچنین پزشک در صورت نیاز ، دارو های زیر را تجویز می کند:
- داروهای مسکن تجویزی
- داروهای ضدتشنج
- دارو برای پیشگیری از لخته شدن خون (ترومبوآمبولی وریدی)
- داروهای محرک برای افزایش هوشیاری
- داروهای ضد افسردگی
- داروهای ضد اضطراب (آنکسیولیتیک)
پس از جراحی و تثبیت شرایط ، احتمالاً درمان توانبخشی آغاز خواهید شد. هدف از توانبخشی این است که توانایی در انجام فعالیت های روزمره افزایش یابد و فرد با چالش هایی مانند مشکلات ارتباطی یا روانی بهتر کنار بیاید
همچنین ممکن است درمان های زیر نیز مورد نیاز باشد:
- فیزیوتراپی
- کاردرمانی
- گفتاردرمانی
- تنفس درمانی
- روان درمانی برای کمک به حل مشکلات عاطفی یا روانی
